Την χρονιά που πέρασε (2018), ο Lil Pump, 17χρονος rapper από το Μαϊάμι, υπέγραψε δισκογραφικό συμβόλαιο αξίας $8 εκατομ με την Warner. Την ίδια εποχή, κορυφαία σόουλ τραγουδίστρια των ΗΠΑ γιόρτασε στα ΜΚΔ το εκατομμυριοστό Spotify stream του τελευταίου της τραγουδιού. Αυτό μεταφράζεται οικονομικά σε περίπου $3.000. Οι δύο ιστορίες είναι ενδεικτικές του τρόπου κατανομής των εσόδων από ροές (streaming) και της εγγενούς προκατάληψης του συστήματος ροής απέναντι σε είδη μουσικής όπως η τζαζ, η κλασική, τα μπλούζ, το τοπικό ρεπερτόριο και γενικά σε είδη που απευθύνονται σε ενήλικες ακροατές.
Για τέσσερις γενιές, η ηχογραφημένη μουσική αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της λαϊκής κουλτούρας και κύρια πηγή εισοδήματος (μαζί με το live) για τους καλλιτέχνες. Κερί, βινύλιο, 8-Track, κασέτα, CD ή mp3 - υπήρξαν πάντα η άμεση οικονομική σύνδεση μεταξύ του καλλιτέχνη και των ακροατών του. Αγοράζοντας το Thriller, μέρος των χρημάτων έφτανε στον Michael Jackson. Το ίδιο 50 χρόνια πριν, αγοράζοντας ένα album του Frank Sinatra. Το εισόδημα και των δύο καλλιτεχνών συνδεόταν άμεσα με τα χρήματα που οι ακροατές τους ξόδευαν για να ακούσουν τη μουσική τους. Δεν είχε σημασία αν άκουγαν το άλμπουμ του Michael Jackson πιο συχνά από ό,τι του Sinatra - ο καλλιτέχνης έπαιρνε το μερίδιό του από την αγορά.
Όταν εμφανίστηκαν οι υπηρεσίες streaming όπως το Spotify, η Apple Music και το Tidal, (για τους σκοπούς του παρόντος, θα επικεντρωθούμε στο Spotify, ηγέτη της βιομηχανίας), άλλαξαν τον τρόπο που το κοινό ακούει και πληρώνει την μουσική: με μια μηνιαία συνδρομή έχει πρόσβαση σε όσο περιεχόμενο μπορεί να καταναλώσει. Οι συνδρομές αυτές αποτελούν την κύρια πηγή των εσόδων του Spotify, το οποίο στη συνέχεια καταβάλει ένα ποσοστό αυτών των εσόδων στους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων, δηλ στους καλλιτέχνες και στις εταιρίες τους. Κι ενώ υπήρξε έντονη συζήτηση για το πώς η νέα τεχνολογία αρχικά απομείωσε τα συνολικά έσοδα δισκογραφικών και καλλιτεχνών (κάτι που βελτιώθηκε στην συνέχεια), αυτό που δεν έχει συζητηθεί είναι η κατανομή των εσόδων μεταξύ τους. Και, χωρίς αμφιβολία, το streaming ευνοεί το hip-hop, την pop, το RnB και γενικώς είδη των οποίων το ακροατήριο είναι κυρίως νεανικό.
Πάντοτε οι νέοι άκουγαν περισσότερη μουσική (ίσως και πέντε φορές) από τους ενήλικες. Αλλά στο παρελθόν, τα έσοδα των καλλιτεχνών βασίζονταν στις πωλήσεις, όχι στην ακρόαση. Έτσι οι καλλιτέχνες με ενήλικο ακροατήριο αμείβονταν όταν οι οπαδοί τους πλήρωναν για τη μουσική τους, ακόμα κι αν την άκουγαν λιγότερο συχνά. Η ροή μουσικής, από την άλλη πλευρά, κατανέμει τις πληρωμές βάσει του αριθμού των ακροάσεων, των ροών των τραγουδιών. Αυτό αλλάζει ριζικά τα οικονομικά δεδομένα και συνακόλουθα τον καλλιτεχνικό προσανατολισμό της παραγωγής στην μουσική βιομηχανία.
Ας δούμε ένα απλουστευμένο παράδειγμα: ο 17χρονος γιός μου κι εγώ αγοράζουμε συνδρομές στο Spotify. Κι ας πούμε ότι €5 από κάθε μία από τις μηνιαίες συνδρομές μας πηγαίνουν στους καλλιτέχνες. Χάριν ευκολίας, ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν μόνο δύο καλλιτέχνες στο Spotify, ο John Coltrane και ο Kanye West. Ακούω μόνο τον Coltrane και ο γιός μου μόνο τον Kanye. Ο γιός μου παίζει τραγούδια του Kanye 80 φορές τον μήνα, ενώ εγώ ακούω τον Coltrane 20 φορές - σύνολο 100 ακροάσεις, 100 ροές.
20 χρόνια πριν, θα είχαμε αγοράσει τα άλμπουμ των Coltrane και Kanye και κάθε καλλιτέχνης θα είχε εισπράξει το ίδιο ποσό από την αγορά μας. Αλλά με το Spotify, τα χρήματα των συνδρομών μας αθροίζονται και στην συνέχεια κατανέμονται μεταξύ των καλλιτεχνών με βάση τον αριθμό των ροών. Δεδομένου ότι ο Kanye είχε 80 από τις 100 ροές, παίρνει $8 ενώ ο Coltrane παίρνει μόνο $2. Τα $3 από τα $5 μου πήγαν στον Kanye, παρόλο που δεν τον άκουσα ποτέ. Ο Coltrane βρίσκεται σε δυσμενή θέση, καθώς το ενήλικο ακροατήριό του τον ακούει λιγότερο συχνά - ανεξάρτητα από το γεγονός ότι αυτό το ακροατήριο πληρώνει για το ½ των εσόδων από συνδρομές εκείνου του μήνα.
Το πρόβλημα είναι κάτι παραπάνω από θεωρητικό: είναι μια πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι καλλιτέχνες, με έντονο αντίκτυπο στα λιγότερο εμπορικά είδη όπως η τζαζ, η σόουλ, η κλασική, τα μπλουζ κλπ. Μερικοί καλλιτέχνες των χώρων αυτών φεύγουν από τη βιομηχανία, κάποιοι προσαρμόζουν την μουσική τους για να απευθύνονται σε νεότερα ακροατήρια και οι εταιρίες αποφεύγουν να εκδίδουν τέτοια μουσική, επειδή απλά δεν είναι επικερδής. Μόνον οι ανεξάρτητοι παίκτες (εταιρίες και καλλιτέχνες) επιμένουν αλλά σε μια βιομηχανία κλίμακας όπως η μουσική, αποτελούν μια κόγχη της αγοράς.
Ίσως είναι υπερβολικό να χαρακτηρίσουμε την μέθοδο pay-per-stream άδικη - εξάλλου το πνευματικό δικαίωμα της δημόσιας εκτέλεσης μοιράζεται ιστορικά με τον ίδιο περίπου τρόπο - αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι δρά καταλυτικά στην οικονομική σχέση που υπήρχε μεταξύ καλλιτεχνών και οπαδών για έναν αιώνα. Θα θεωρούσαμε γελοίο τα μισά έσοδα από τα εισιτήρια της ευρωπαϊκής περιοδείας του Chick Corea να πηγαίνει στον Drake για ένα μεγάλο event στις ΗΠΑ, αλλά θεωρείται πλέον απολύτως αποδεκτό ότι το μεγαλύτερο ποσοστό της συνδρομής μου πηγαίνει σε καλλιτέχνες που δεν θα άκουγα ποτέ. Είναι το αντίθετο της "ενδυνάμωσης του πελάτη" που οδηγεί το σύγχρονο εμπόριο.
Ενώ πιστεύω ότι αυτό το φαινόμενο σε μερικά μουσικά είδη είναι ένα μεγάλο πρόβλημα, είναι απίθανο να ενδιαφερθούν οι μεγάλοι παίκτες (εκδότες, δισκογραφικές, Apple, Spotify κλπ). Μετά από χρόνια προσαρμογής όλοι κερδίζουν περισσότερα χρήματα, επομένως θα αγνοούν τυχούσες παράπλευρες απώλειες του νέου τρόπου κατανομής των εσόδων. Οι παίκτες έχουν προσαρμοσθεί στη μέθοδο pay-per-stream, κυκλοφορώντας περιεχόμενο προσανατολισμένο προς τη νεολαία, αδιαφορώντας για τους καλλιτέχνες με λιγότερες ροές.
Μια λογική, σχετικά απλή εναλλακτική λύση, που δεν θα επηρέαζε τα συνολικά έσοδα, αλλά θα συνέδεε οικονομικά τους καλλιτέχνες με τους συνδρομητές οπαδούς τους, θα ήταν η απόδοση των εσόδων απο συνδρομές στους καλλιτέχνες που ακούει ο κάθε μεμονωμένος συνδρομητής. Έτσι, το ποσοστό της συνδρομής που καταβάλλεται στους καλλιτέχνες θα πηγαίνει πραγματικά σ' αυτούς των οποίων την μουσική άκουσε. Κάθε συνδρομητής έχει ήδη προσωπικό προφίλ ροής και σ' αυτό θα έπρεπε να βασίζεται η κατανομή των ποσοστών στους καλλιτέχνες. Στο παραπάνω παράδειγμα, τα $5 μου θα πήγαιναν στον Coltrane και τα $5 του γιού μου στον Kanye. Τα συνολικά έσοδα της βιομηχανίας παραμένουν τα ίδια, αλλά αποφεύγεται η ανισοκατανομή του πλούτου που προκαλεί το καθιερωμένο μοντέλο. Επίσης ισχυροποιούνται σε βάθος χρόνου οι επιλογές του καταναλωτή με τρόπο που συμμορφώνεται με τις σύγχρονες επιχειρηματικές τάσεις. Παρεμπιπτόντως, το Spotify, ακόμη και μετά την φετινή, κατά 40% αύξηση σε συνδρομητές, συνεχίζει να μην εμφανίζει κέρδη. Ιδανικά, οι πάροχοι αυτοί (Apple, Pandora, Deezer, Google κλπ) θα έπρεπε να αλλάξουν επιχειρηματικό σχήμα και να μεταλλαχθούν σε δισκογραφικές εταιρίες, παρακάμπτοντας τους μεσάζοντες διανομείς, ώστε να έχουν ελπίδες οι δικαιούχοι να αμείβονται ικανοποιητικά στο μέλλον.
Η ροή είναι μια νέα τεχνολογία, απόλυτα θετική για τη μουσική βιομηχανία. Αλλά η φόρμουλα πληρωμής της δεν είναι ακριβοδίκαιη κι έχει αρνητικές επιπτώσεις σε χιλιάδες καλλιτέχνες που, έχοντας το ίδιο κοινό εδώ και δεκαετίες, πληρώνονται πολύ λιγότερο επειδή το κοινό αυτό τώρα επιδοτεί τους εφήβους - μέσω στοχευμένου ρεπερτόριου. Οι αλγόριθμοι που δημιουργήθηκαν από δυό παιδιά στη Σουηδία πριν από δέκα χρόνια δεν είναι αλάνθαστοι - είναι απλά μαθηματικά και η διόρθωσή τους είναι απολύτως εφικτή τεχνικά. Μπορεί και πρέπει να αλλάξουν, ώστε η τεχνολογία ροής να γίνει πιο δίκαιη, εξασφαλίζοντας τον βιοπορισμό σημαντικών καλλιτεχνών στα πιο ιστορικά σεβαστά και μελλοντικά υποσχόμενα μουσικά είδη.